REPORTER VAN DE BINNENWERELD
Het magische in de kunsttheorie

Het magische heeft een ingewikkelde status in de kunstbeschouwing, al is esoterie nauw verbonden met diverse pioniers van de moderne en hedendaagse kunst. Een van de vermoedelijk eerste abstracte schilderijen, van Hilma af Klint, ontstond in 1906 naar aanleiding van een séance. Kandinsky, Malevitsj, Mondriaan - drie zwaargewichten van de moderne kunst die zich lieten inspireren door het bovennatuurlijke. Toch heeft de kunsttheorie doorgaans geen boodschap aan de bovennatuurlijke bronnen waar kunstenaars vaak openlijk naar verwijzen.

Marco Pasi, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam in de geschiedenis van de hermetische filosofie en aanverwante stromingen, oppert in zijn bijdrage aan het boek Coming Forth by Night. Contemporary art and the occult (2010) dat de huiverigheid voor occulte referenties in de kunst is terug te voeren op een visie op magie als een terugval naar een primitief mens- en wereldbeeld van voor de Verlichting. De verworvenheden van het logische en wetenschappelijke denken worden volgens die logica te grabbel gegooid door al wie zich inlaat met magisch denken.

Toch is de kunst steeds blijven gaan waar de ratio verdwaalt, het toonaangevende discours ten spijt. Paradoxaal genoeg wordt dat ook van haar verwacht, al sinds de Romantiek. Soms door dezelfde theoretici die een hekel hebben aan spiritualiteit. Want kunst dient kritisch en tegendraads te zijn, en liefst subversief tegenwicht te bieden aan de dominante schijnzekerheden van het moment. Vanwege dit argument wordt het magische regelmatig verwelkomd door de kunstwereld, wanneer het kan worden opgevat als een protest tegen de rationele, materialistische maatschappij.