Welkom bij 'Doorzichtige dingen', de solo-tentoonstelling van Stance Oonk in Galerie Kruis-Weg 68, Haarlem. Vorig jaar zomer, middenin die zware hittegolf, heb ik Stance geïnterviewd voor het boek 'Solo', dat aandacht schonk aan 25 kunstenaar die hadden geëxposeerd bij Harrie Swaak van Castellum Acqvae in Bloemendaal. Blijkbaar is die ontmoeting bevallen, want Stance heeft mij vervolgens gevraagd deze expo te openen. Ze vroeg mij ook mee te denken over de titel, en nadat we samen de werken hadden bekeken die ze ging laten zien - door Michel van Overbeke geselecteerd in haar atelier aan het Bolwerkslaantje - kwam ik op: 'Doorzichtige dingen', wat de titel is van een nogal ondoorzichtige roman van Vladimir Nabokov uit 1972. Je moet bij Nabokov altijd heel goed opletten, want er gebeurt veel tussen de regels door, het één schemert door het andere heen. En dat is eigenlijk precies wat er gebeurt in de tekeningen en schilderijen van Stance Oonk. Om dat te illustreren wil ik de aandacht vestigen op een van de tentoongestelde werken, waarin die 'doorzichtigheid' een belangrijke rol speelt:
Een gedaante verschijnt uit het grijze niets, hij doemt op uit de mist en pakt de handen vast van een meisje. We zien niet veel van die gedaante, maar wel dat hij toenadering zoekt. Het zou God kunnen zijn, die vanaf de andere kant, van Gene Zijde, contact met de levenden maakt. Het kan ook de overleden vader van Stance zijn, die zijn dochter geruststelt: er is geen gevaar, je hoeft nergens bang voor te zijn. Er bestaat een film die 'Conctact' heet, waarin Jodie Foster door een wormhole de ruimte in reist om haar gestorven vader terug te zien. Heel ingewikkeld. Voor zo'n ontmoeting heeft Stance geen computer generated images nodig! Verf en inkt op papier of doek volstaan.
Maar ze krijgt bij die ontmoetingen wel degelijk hulp. Er komen in het werk veel paarden en kraaien voor, dieren in haar sjamanistische zienswijze de communicatie tussen deze en gene zijde faciliteren. Ongeveer zoals de veerman Charon in de Griekse mythologie de overledenen over de Styx naar het Dodenrijk vervoert: zie het schilderijtje naast het raam van de galerie. In de persoonlijke mythologie van Stance is het vooral het paard dat toegang verschaft tot die andere wereld. Een paard laat zien hoe je je voelt, zegt ze, "het paard spiegelt wie jij bent". Dus als je je in dit dier verdiept, verdiep je je in jezelf. Om aan te geven hoe serieus ze dit neemt, vertel ik erbij dat Stance sinds enige tijd rijlessen krijgt, en niet van zomaar iemand: maar van Zoë Coade in Vogelenzang, de schrijfster van het boek 'Who Horses Are'. Niet wat paarden zijn, maar wie paarden zijn! Spiritualiteit & dressuur gaan hier hand in hand, dus Stance berijdt haar eigen lot, zou je kunnen zeggen. Haar paard heet Khalen en ze heeft hem afgebeeld op een zonnige gele prent, gemaakt met pastelkrijt over tempera, waarop je heel mooi kunt zien hoe ze voorzichtig en omzichtig toenadering tot het dier zoekt. Khalen staat er eigenlijk heel kalm bij, het is Stance die aarzelend oogt.
Ik wil nog even terug naar dat grensgebied tussen deze en gene zijde. Edgar Allan Poe schreef in een van zijn verhalen: "De grenzen die het Leven scheiden van de Dood zijn hoogstens schimmig en vaag," en het is precies die schimmigheid die Stance Oonk in beeld brengt. Een van de manieren waarop ze dat doet is het laten stáán van geschetste lijnen die het niet hebben gehaald als definitieve contour, zoals in het grote, witgrijze werk dat ze 'Het Noorden' heeft genoemd. In kunsthistorisch jargon noem je dat de pentimenti: wat je vrij vertaald de spijtlijnen kunt noemen, een ondertekening die zichtbaar is gebleven. Bij Stance zijn het juist géén-spijtlijnen, maar eerder een soort echo's die het ontstaansproces van de tekening weergeven en het zo in de tijd plaatsen. Ook dat is een goede reden om haar tentoonstelling deze titel te geven: 'Doorzichtige dingen'.
Joost Pollmann
Dit werk draagt de titel Raaf en is gemaakt in 2017. Het is een tekening van een vrij groot formaat, 129 x 150 cm. Het enige materiaal waarmee Oonk op deze tekening heeft gewerkt is houtskool. De raaf, haar persoonlijke gids is in de andere wereld, is duidelijk aanwezig in de titel en op het beeld, maar ook in de hand van de figuur bevind zich een kleine vogel die ook het silhouet lijkt te zijn van een raaf. De figuur is getekend in donkere dikke lijnen, en tegelijkertijd zijn er fijne dunnen lijnen die zijn figuur aftasten en de vormen van een mens maken. De menselijke vormen zijn duidelijk te onderscheiden maar tegelijk vaag afgetast, het enige duidelijk omlijnde van de persoon is de hand. Handen spelen vaak de hoofdrol in werken van Oonk, maar hier is het duidelijk de donkere raaf die het lichaam een vooral de geest een richting in probeert te sturen. De raaf zit prominent op het hoofd en laat zien dat het een controlerende factor heeft op de geest. Als een gids leidt hij hier het figuur. Opvallend aan de tekening is dat het proberen getoond wordt. De verschillende houdingen die de figuur heeft aangenomen, en schetsmatig op het blad zijn gezet zijn een groot deel van de tekening. Hetzelfde is te zien bij beide vogel silhouetten, daarbij zijn de eerst opzetten en pogingen tot het maken ook duidelijk aanwezig. Het laten staan van de eerste opzet van de tekening gebeurt vaak in Oonk haar tekeningen. De schetslijnen geven het beeld iets dynamisch en de illusie dat de figuur heeft bewogen voordat het deze houding aan naam. Ook laat het mooi zien hoe de kunstenares probeert tot een duidelijk sterk beeld te komen. Maar ook zit er een metafoor in het proberen, het falen en opnieuw een andere compositie testen, het geheel vanuit een andere manier bekijken. De raaf is natuurlijk een dier dat beladen is met betekenis. Het heeft een duister en tegelijk een lichte kant. De raaf is onlosmakend verbonden met de dood, maar het is ook een goddelijk wezen.
.jpg)
ZeitRaum in de Vishal aan de Grote Markt in Haarlem.
'Doorzichtige dingen' bij galerie Kruis-weg 68 te Haarlem.
Boek gepubliceerd naar aanleiding van tentoonstelling Oktober 2018 in de Vishal Haarlem
Er staat iets op het spel in het werk van Stance Oonk. Ze stelt de basale ingrediënten van het leven zelf aan de orde. Archetypische beelden zijn het, die op intuïtieve wijze tot stand komen. Ze lijken afkomstig uit de wereld achter de zichtbare werkelijkheid.
Het zwaartepunt in het werk wordt gevormd door haar tekeningen, veelal gemaakt in inkt. Eerder in bruine en rode tinten en nu vooral in helder oranje als tegenhanger van het zwart. Ze exploreren de persoonlijke ruimte, met menselijke wezens in relatie tot zichzelf en de ander, begeleidende dierfiguren en transformaties die gepaard gaan met de cyclus van het leven.
De tekeningen moeten in één keer goed zijn. Dat vraagt om een hoge concentratie, waarbij het erop aankomt het juiste moment te grijpen en rechtstreeks tot de essentie te komen. Oonk: “Als je gezegd hebt wat je wilde zeggen moet je stoppen en het niet mooier willen maken, anders raak je het onherroepelijk kwijt.” Het werk ontleent haar kracht aan die samengebalde energie.
Stance Oonk maakt niet alleen handzame tekeningen in inkt maar werkt ook op grotere formaten in houtskool en Japanse kwast, waarbij ze haar hele lichaam inzet en zelf onderdeel wordt van de tekening. Daarnaast maakt ze collages en schilderijen in een veelkleuriger palet. Hier is de ruimte rondom het belangrijkste onderwerp; de natuurlijke of architectonische omgeving, zoals een meer, bergen of een plein. Die omgevende ruimte koppelt ze vervolgens aan de diepste binnenwereld, bijvoorbeeld in een schilderij met een hart als pomp in een machinekamer.
“Als je beweegt in het ritme van je hart, dan dans je”, zo stelt Oonk. Die dans heeft de vorm van een lemniscaat, draait om geven en nemen en verenigt overgave met terugveren. Haar dynamische voorstellingen dragen iets vloeibaars in zich mee. Die fundamentele energie, datgene waar het in essentie om gaat, stroomt, maakt uitwisseling mogelijk en is - blijvend - in wording.
Renée Borgonjen 2015
Haarlem
De vloer in haar atelier ligt bezaaid met tekeningen en schilderingen. Het zijn nieuwe werken die Stance Oonk (1959) laat zien in het weekend. Kraaien en mensfiguren zien we. Oonk die haar werken publiceert in Hollands Maandblad, is een vaste waarde voor de Kunstlijn.
Aan de vooravond van deze artistieke happening vertelt de kunstenares over haar bijzondere werkwijze met een meditatief moment ter voorbereiding. De creatie van kunst wordt zo een haast natuurlijk proces, vertelt ze. Haar tekenstudenten kunnen erover meepraten. Behalve het onder de knie krijgen van technieken leren ze hun diepste ik controle te geven over potlood en penseel.
"Door de oefeningen kom je los van alledaagse ballast, van gedoe op je werk, of ruzie met je vrouw. Ik zeg meestal dat je dan in de 'stand vrij'komt, en dan kan de creativiteit gaan stromen. Het werkt onmiddelijk". De studenten zijn na de meditatie direct geconcentreerd en werken dan alsof zij zich in hun eigen atelier bevinden. Sommigen zijn zo verknocht aan de les dat zij al vijftien jaar komen. 'Bij jou kom ik in een paradijsje',zij iemand eens. Bezinning en 'visualisaties' gaan vloeiend over in kunst. Stance Oonk vraagt de leerlingen de ogen te sluiten en naar een favoriete plek te gaan. De beelden en gebeurtenissen die zij daar zelf oproepen, mogen ze overbrengen op papier. "Er is veel meer op de wereld dan we denken".
"De leerlingen maken geweldige dingen", vindt Oonk. "Twee van hen hebben met hun collectie in het Haags Gemeentemuseum gehangen. Een student is heel geordend. Soms creëert hij chaos, maar dan wil hij die meteen weer ordenen. Gisteravond zat hier een meisje de hele avond te werken zonder iets te vragen en zonder dat ik iets hoefde te zeggen. Ik zie dat als een compliment, zij zit op haar eigen stroom".
De essentie van het lesgeven voor Stance Oonk is dat mensen zich bewust worden waarom zij doen wat ze doen. Haar filosofie: "Als elk mens verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen daden, zou er geen oorlog zijn". Stance Oonk ziet ze komen. Mensen met een burn-out, vaak hoogopgeleide vrouwen met torenhoge ambities die onderuit gingen. "Ze vinden zichzelf terug en ik help ze daarbij een beetje. Als de bron open gaat, is dat prachtig. Hoe werkt dat bij de kunstenares zelf? Een dag niet werken, maakt haar chagerijnig en moe, vertelt ze. Dan spoedt ze zich naar het atelier, waar zij eerst los moet komen.
Ze droomt ervan dat zij niet meer de regie heeft over wat er gebeurt en haar kunstwerken helemaal autonoom tot stand komen. Ze schildert graag op blote voeten, soms liggend en werkt snel. De kraai is haar 'tussenpersoon tussen de ene en de andere wereld'. In die andere wereld zoekt ze oerbeelden. Sommige kunstenaars maken geëngageerde of opiniërende kunst, Stance kijkt wat onder de thema's schuil gaat.
Bloemendaal
Getekende mensfiguren van kunstenaar Stance Oonk (1959) doen mythologisch aan. Ze staan in ongemakkelijke, soms ook sensuele houdingen.
Oonk lijkt op zoek naar de oervormen van het leven in rood, zwart en blauw. Werk van haar is te zien in CASTELLVM AQVAE in Bloemendaal. Geen betere omgeving denkbaar om dit werk op je te laten inwerken. De spreidstand dringt zich op. Op de schildering 'Trust' staat een vrouw die zich veilig voelt in spagaat zit. De tekening 'Dans' oogt als een mensstudie, maar dan een weerloze tegenhanger van de Vitruviusmens. Wat zij tekent moet in één klap goed zijn, zegt Stance Oonk in een gesprek met Renée Borgonjen. "Als je gezegd hebt wat je wilde zeggen, moet je stoppen en het niet mooier willen maken, anders raak je het onherroepelijk kwijt".
In de Griekse mythologie is Aphrodite de alchemistische godin. Ze heeft het vermogen te transformeren, te creëren, te betoveren en te beïnvloeden. Wat ze doet, gebeurt met volledige overgave en bij haar in de buurt raak je onder invloed, ze raakt je in je ziel zodat je nooit meer dezelfde bent.
De onderliggende uitdaging voor mij lag erin te kijken of ik de Griekse godinnen te weten: Demeter, Artemis, Persephone, Athene, Hestia, Hera en Aphrodite terug kan vinden in het werk van de kunstenaars. Deze godinnen wandelen al zo’n 20 jaar met me mee. Ik vind ze boeiend omdat ze samen alle verschillende aspecten van het vrouw zijn bevatten. Ik geef er workshops en trainingen over.
Gastcurator Stance Oonk
Voor het kunstcentrum Kadmium in Delft verzorgde ik de opening van de expositie van werken van Ivan Grubanov en Stance Oonk. Meer informatie over de tentoonstelling is hier te vinden. Dit is de tekst die bij de opening werd uitgesproken: "Geachte aanwezigen, ‘Datgene wat is, interesseert mij geen zak’ vertelde Stance Oonk mij vorige week in haar Haarlemse atelier. ‘Wat mij boeit is wat er niet is. Of wat er